ตี่จู้ (土地公) หรือที่ชาวไทยเชื้อสายจีนเรียกว่า ตี่จู้เอี๊ยะ (土地爺) เป็นเทพเจ้าแห่งที่ดิน มีหน้าที่ดูแลปกป้องคุ้มครองบ้านเรือน ชุมชน และสถานที่ต่าง ๆ ความเชื่อเรื่องตี่จู้มีมานานแล้วในจีน
โดยหลักฐานที่เก่าแก่ที่สุดปรากฏในสมัยราชวงศ์โจว (ค.ศ. 1046-256) ซึ่งมีการกล่าวถึงเทพเจ้าแห่งดินในตำนานต่าง ๆ
ตำนานที่เป็นที่รู้จักมากที่สุดเกี่ยวกับตี่จู้เล่าถึงชายคนหนึ่งชื่อจางฝูเต๋อ เกิดเมื่อวันที่ 2 เดือนยี่ (เดือนสอง) ตามปฏิทินจันทรคติจีน จางฝูเต๋อเป็นผู้ที่ความเฉลียวฉลาด และ กตัญญู เมื่ออายุ 36 ปี
ได้เข้ารับราชการเป็นขุนนางที่ซื่อสัตย์ สุจริต ทำคุณความดีให้กับบ้านเมือง และเป็นที่รักใคร่ของประชาชน มีอายุยืนยาวถึง 102 ปีจึงถึงแก่กรรม
เมื่อชาวบ้านประชาชนทราบเกี่ยวกับการจากไปของจางฝูเต๋อนั้น ด้วยความรักใคร่ของชาวบ้าน จึงสร้างศาลเล็กๆ ภายในบ้าน เพื่อขอให้ดวงวิญญาณของท่านช่วยปกป้องคุ้มครองสืบไป เลยเป็นที่มาของการตั้ง ตี่จู้เอี๊ยะในบ้าน
นอกจากตำนานของจางฝูเต๋อแล้ว ยังมีตำนานอื่น ๆ เกี่ยวกับตี่จู้ เช่น ตำนานของโถวตี้กง (土地公) เทพเจ้าแห่งดินผู้เป็นเทพเจ้าหลักของศาสนาพื้นบ้านจีน เชื่อกันว่าโถวตี้กงเป็นผู้สร้างโลกและมนุษย์ มีหน้าที่ดูแลปกป้องคุ้มครองสรรพสิ่ง
ในสมัยราชวงศ์ถัง (ค.ศ. 618-907) ความเชื่อเรื่องตี่จู้เริ่มแพร่หลายมากขึ้น ผู้คนให้ความสำคัญกับการตั้งศาลตี่จู้ในบ้านเพื่อสักการะบูชา ศาลตี่จู้มักจะตั้งอยู่ที่มุมทิศตะวันออกเฉียงใต้ของบ้าน หันหน้าออกสู่ประตูบ้าน นิยมใช้รูปปั้นหรือรูปหล่อของเทพเจ้าตี่จู้มาตั้งไว้ภายในศาล
ความเชื่อเรื่องตี่จู้ได้แพร่หลายไปยังประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก โดยเฉพาะในประเทศที่มีชาวจีนอาศัยอยู่ ในประเทศไทย ชาวไทยเชื้อสายจีนยังคงรักษาความเชื่อเรื่องตี่จู้ไว้อย่างเหนียวแน่น โดยแทบทุกบ้านจะมีศาลตี่จู้ตั้งอยู่ภายในบ้าน เพื่อสักการะบูชาและขอพรให้บ้านเรือนอยู่เย็นเป็นสุข
พิธีกรรมในการสักการะบูชาตี่จู้ โดยทั่วไปจะกระทำในวันตรุษจีน วันไหว้พระจันทร์ และวันขึ้นปีใหม่จีน จะมีการจุดธูปเทียน ถวายผลไม้ ขนมไหว้พระจันทร์ และอาหารคาวหวานต่าง ๆ เพื่อเป็นการแสดงความเคารพและขอพรให้เทพเจ้าตี่จู้คุ้มครองให้ครอบครัวอยู่เย็นเป็นสุข เจริญรุ่งเรือง
ตี่จู้หินอ่อนเป็นศาลเจ้าที่แกะสลักจากหินอ่อน โดยหินอ่อนเป็นหินที่มีความสวยงามและทนทาน จึงนิยมนำมาแกะสลักเป็นงานศิลปะต่าง ๆ มากมาย รวมถึงรูปปั้นของเทพเจ้าตี่จู้
รูปปั้นตี่จู้หินอ่อนมักจะแกะสลักเป็นรูปเทพเจ้าตี่จู้(แปะกง) ในท่านั่ง หรือยืน สวมชุดขุนนางจีนโบราณ ถือกระบองไว้ในมือ ใบหน้ามักจะยิ้มแย้มแจ่มใส แสดงถึงความเมตตากรุณา
ตี่จู้หินอ่อนมักถูกนำมาตั้งบูชาในบ้านเรือน ร้านค้า และสถานที่ต่าง ๆ เพื่อเป็นการแสดงความเคารพและขอพรให้เทพเจ้าตี่จู้คุ้มครองให้อยู่เย็นเป็นสุข เจริญรุ่งเรือง
นอกจากรูปปั้นตี่จู้หินอ่อนแล้ว ยังมีรูปปั้นตี่จู้ที่ทำจากวัสดุอื่น ๆ อีกมากมาย เช่น ไม้ ปูนปั้น เรซิ่น เป็นต้น แต่รูปปั้นตี่จู้หินอ่อนยังคงได้รับความนิยมมากที่สุด เนื่องจากมีความงดงามและทนทาน
ลักษณะของรูปปั้นตี่จู้หินอ่อน
รูปปั้นตี่จู้หินอ่อนมักมีรูปแบบดั้งเดิมไม่เปลี่ยนแปลง ดังนี้
ท่าทาง: มักเป็นท่านั่งหรือยืน สวมชุดขุนนางจีนโบราณ
มือ : มักถือกระบองไว้ในมือ
ใบหน้า: มักยิ้มแย้มแจ่มใส
ความเชื่อเกี่ยวกับตี่จู้หินอ่อน
ชาวจีนเชื่อว่าตี่จู้หินอ่อนเป็นตัวแทนของเทพเจ้าตี่จู้ ดังนั้นการบูชาตี่จู้หินอ่อนจึงเปรียบเสมือนการบูชาเทพเจ้าตี่จู้โดยตรง
การบูชาตี่จู้หินอ่อนนิยมกระทำในวันตรุษจีน วันไหว้พระจันทร์ และวันขึ้นปีใหม่จีน จะมีการจุดธูปเทียน ถวายผลไม้ ขนมไหว้พระจันทร์ และอาหารคาวหวานต่าง ๆ เพื่อเป็นการแสดงความเคารพและขอพรให้เทพเจ้าตี่จู้คุ้มครองให้ครอบครัวอยู่เย็นเป็นสุข เจริญรุ่งเรือง
นอกจากนี้ ยังมีความเชื่ออีกว่า ตี่จู้หินอ่อนสามารถช่วยปัดเป่าสิ่งชั่วร้าย ปกป้องคุ้มครองผู้คนให้พ้นภัยได้
การไหว้ตี่จู้เป็นพิธีกรรมทางศาสนาและวัฒนธรรมของชาวจีน เพื่อเป็นการแสดงความเคารพและขอพรให้เทพเจ้าตี่จู้คุ้มครองให้อยู่เย็นเป็นสุข เจริญรุ่งเรือง
ขั้นตอนการไหว้ตี่จู้
1.เตรียมของไหว้
ของไหว้ตี่จู้โดยทั่วไป ได้แก่
- น้ำชา 5 ถ้วย
- เหล้า 5 ถ้วย
- ผลไม้ 5 อย่าง
- ขนมหวานหรือขนมมงคล เช่น ขนมเข่ง ขนมถ้วยฟู ขนมจีบ ขนมเทียน เป็นต้น
- หมู เห็ด เป็ด ไก่ และปลา
- กระดาษไหว้
2.จุดธูปและเทียน
จุดธูป 7 ดอก ปักที่กระถางธูปหน้าศาลตี่จู้ เทียน 1 เล่ม ปักที่โต๊ะไหว้
3. ไหว้เทพเจ้าประจำประตู
ไหว้เทพเจ้าประจำประตูทั้งซ้ายและขวาด้วยธูป 1 ดอก แต่ละด้าน
4. ไหว้ตี่จู้
ไหว้ตี่จู้ด้วยธูป 5 ดอก ตั้งจิตให้สงบ ตั้งนะโม 3 จบ แล้วกล่าวคำไหว้ตี่จู้
5. ลาของไหว้
เมื่อไหว้เสร็จแล้ว ให้ลาของไหว้ด้วยธูป 1 ดอก ลากระดาษไหว้ด้วยการเผาในกระถางเผา
เคล็ดลับการไหว้ตี่จู้
- ควรไหว้ตี่จู้เป็นประจำทุกวัน เพื่อเป็นการแสดงความเคารพและขอพร
- ควรไหว้ตี่จู้ในวันตรุษจีน วันไหว้พระจันทร์ และวันขึ้นปีใหม่จีน เพื่อเป็นการเสริมสิริมงคล
- ควรเตรียมของไหว้อย่างสะอาดและสวยงาม
- ควรไหว้ตี่จู้ด้วยความเคารพและตั้งใจ
- การไหว้ตี่จู้เป็นพิธีกรรมที่เรียบง่าย แต่แฝงไปด้วยความหมายอันลึกซึ้ง ชาวจีนเชื่อว่าการไหว้ตี่จู้จะช่วยเสริมสิริมงคลให้กับบ้านเรือนและครอบครัว